Dietetycy ostrzegają: nadmiar słodyczy sprzyja otyłości, nadciśnieniu i rozwojowi nowotworów.

Podstawowym składnikiem większości słodyczy jest cukier — w różnych formach: sacharoza, glukoza, fruktoza czy syropy glukozowo-fruktozowe. To tzw. cukry dodane, określane przez WHO mianem „free sugars”. Nie dostarczają one organizmowi żadnych cennych składników, a jedynie „puste kalorie”, które szybko podnoszą poziom glukozy we krwi, nie wywołując uczucia sytości. Badania opublikowane w British Medical Bulletin oraz w BMJ wskazują, że wysokie spożycie cukrów dodanych wiąże się ze zwiększonym ryzykiem insulinooporności, cukrzycy typu 2, otyłości oraz chorób sercowo-naczyniowych.

Równie istotnym składnikiem słodyczy są tłuszcze — najczęściej tłuszcze nasycone lub częściowo utwardzone, zawierające izomery trans. Ich nadmiar zwiększa stężenie tzw. złego cholesterolu (LDL), obniża poziom HDL i przyspiesza procesy miażdżycowe. Choć stosowanie tłuszczów trans jest coraz bardziej ograniczane, wiele słodyczy wciąż zawiera tłuszcze roślinne przetworzone o niekorzystnym profilu lipidowym, które w nadmiarze sprzyjają rozwojowi chorób serca.

Nie można pominąć również roli licznych dodatków technologicznych: barwników, konserwantów, aromatów i emulgatorów. Choć większość z nich jest dopuszczona do użycia w określonych dawkach, badania toksykologiczne wskazują, że ich łączna ekspozycja — typowa dla diety bogatej w produkty wysoko przetworzone — może wywoływać stres oksydacyjny, reakcje zapalne i zaburzenia metaboliczne. Artykuły opublikowane w Archives of Disease in Childhood i Food and Chemical Toxicology zwracają uwagę, że niektóre sztuczne barwniki i konserwanty mogą być potencjalnie szkodliwe dla zdrowia, zwłaszcza w przypadku dzieci.

W rezultacie słodycze charakteryzują się bardzo wysoką gęstością energetyczną, przy jednoczesnym ubóstwie składników odżywczych. Brakuje w nich błonnika, białka, witamin i minerałów, co sprawia, że nie wspierają prawidłowego funkcjonowania organizmu, a jedynie dostarczają nadmiaru energii.

Regularne spożywanie słodyczy prowadzi do szeregu zaburzeń metabolicznych. Jednym z pierwszych etapów jest rozwój insulinooporności — stanu, w którym komórki organizmu przestają prawidłowo reagować na działanie insuliny. Badania opublikowane w The Journal of Clinical Investigation wykazały, że dieta bogata w cukry proste zwiększa syntezę tłuszczów w wątrobie i nasila magazynowanie tkanki tłuszczowej trzewnej, co prowadzi do obniżenia wrażliwości na insulinę. W dłuższej perspektywie skutkuje to rozwojem cukrzycy typu 2, której często towarzyszy nadciśnienie i zaburzenia lipidowe.

Z kolei analiza przeprowadzona przez Harvard School of Public Health wykazała, że osoby spożywające ponad 25 % dziennej energii z cukrów dodanych miały trzykrotnie wyższe ryzyko zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych niż osoby ograniczające ich spożycie do poniżej 10 %. Cukry proste powodują bowiem gwałtowne wahania poziomu glukozy i insuliny we krwi, nasilają stres oksydacyjny i stany zapalne, a także sprzyjają odkładaniu się tłuszczów w ścianach naczyń krwionośnych — prowadząc do miażdżycy i chorób serca.

Słodycze sprzyjają także rozwojowi nadwagi i otyłości — chorób, które stały się jednym z największych problemów zdrowia publicznego XXI wieku. Ich wysoka zawartość cukrów prostych i tłuszczów nasyconych, przy jednoczesnym braku błonnika i białka, sprawia, że produkty te nie sycą, a jednocześnie dostarczają ogromnej ilości energii. Organizm, nie mogąc zużyć nadmiaru kalorii, odkłada je w postaci tkanki tłuszczowej.

Badania opublikowane w Nutrients i BMJ wykazały, że wysokie spożycie żywności wysoko przetworzonej, w tym słodyczy, jest bezpośrednio związane ze wzrostem masy ciała, insulinoopornością i stłuszczeniem wątroby. Otyłość natomiast staje się punktem wyjścia dla dalszych zaburzeń hormonalnych — zwiększonego wydzielania insuliny, leptyny i cytokin prozapalnych — co w konsekwencji prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego niskiego stopnia i dalszego pogorszenia zdrowia metabolicznego.

Nadmierne spożycie cukru i tłuszczów nasyconych jest uznanym czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia. Cukier, poza wpływem na gospodarkę insulinową, prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego poprzez stymulację układu współczulnego i zaburzenia funkcji śródbłonka naczyń. W efekcie zwiększa się ryzyko nadciśnienia, miażdżycy i zawału serca. Z kolei tłuszcze nasycone obecne w słodyczach przyczyniają się do odkładania blaszek miażdżycowych w tętnicach, ograniczając przepływ krwi i zwiększając ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych.

Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, by spożycie cukrów dodanych nie przekraczało 10 % dziennego zapotrzebowania energetycznego, a najlepiej mieściło się poniżej 5 %. Niestety, w wielu krajach, w tym w Polsce, spożycie to przekracza zalecenia nawet dwukrotnie, co znacząco zwiększa ryzyko chorób kardiometabolicznych.

Coraz więcej badań wskazuje również na związek między dietą bogatą w produkty wysoko przetworzone a ryzykiem nowotworów. Przegląd badań opublikowany w British Medical Journal wykazał, że regularne spożywanie żywności ultra-przetworzonej zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania na raka jelita grubego, piersi i wątroby. Mechanizmy te obejmują nie tylko nadwagę i otyłość, ale także przewlekły stan zapalny, insulinooporność oraz ekspozycję na potencjalnie szkodliwe związki powstające w procesach przetwarzania żywności, takie jak akrylamid czy konserwanty azotowe.

Według American Institute for Cancer Research, ograniczenie spożycia słodyczy i innych wysoko przetworzonych produktów jest jednym z kluczowych elementów profilaktyki przeciwnowotworowej.

Słodycze, choć kuszące smakiem, stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia. Ich skład — bogaty w cukry proste, tłuszcze nasycone i chemiczne dodatki — w połączeniu z brakiem wartości odżywczych sprawia, że przyczyniają się do rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych. Regularne ich spożywanie prowadzi do insulinooporności, cukrzycy typu 2, otyłości, chorób sercowo-naczyniowych, nadciśnienia, a także zwiększa ryzyko nowotworów.

Ograniczenie spożycia słodyczy, zastąpienie ich świeżymi owocami, orzechami czy produktami pełnoziarnistymi, a także świadomość składu spożywanej żywności, to podstawowe kroki w kierunku poprawy zdrowia metabolicznego i profilaktyki chorób przewlekłych.

Bibliografia

1. American Institute for Cancer Research. (2024). Ultra-processed foods and cancer: What’s the connection? Retrieved from https://www.aicr.org
2. Bray, G. A., & Popkin, B. M. (2014). Dietary sugar and body weight: Have we reached a crisis in the epidemic of obesity and diabetes? Health Affairs, 33(11), 1963–1969. https://doi.org/10.1377/hlthaff.2013.0719
3. Chen, L., Magliano, D. J., & Zimmet, P. Z. (2012). The worldwide epidemiology of type 2 diabetes mellitus—present and future perspectives. Nature Reviews Endocrinology, 8(4), 228–236. https://doi.org/10.1038/nrendo.2011.183
4. Choo, V. L., et al. (2023). The impact of free sugar on human health: A comprehensive review. Nutrients, 15(4), 889. https://doi.org/10.3390/nu15040889
5. Fiolet, T., et al. (2018). Consumption of ultra-processed foods and cancer risk: Results from NutriNet-Santé prospective cohort. BMJ, 360, k322. https://doi.org/10.1136/bmj.k322
6. Harvard T.H. Chan School of Public Health. (2024). Carbohydrates and blood sugar. Retrieved from https://nutritionsource.hsph.harvard.edu
7. Hu, F. B., & Malik, V. S. (2010). Sugar-sweetened beverages and risk of obesity and type 2 diabetes: Epidemiologic evidence. Physiology & Behavior, 100(1), 47–54. https://doi.org/10.1016/j.physbeh.2010.01.036
8. Johnson, R. K., Appel, L. J., Brands, M., et al. (2009). Dietary sugars intake and cardiovascular health: A scientific statement from the American Heart Association. Circulation, 120(11), 1011–1020. https://doi.org/10.1161/CIRCULATIONAHA.109.192627
9. Lustig, R. H., Schmidt, L. A., & Brindis, C. D. (2012). Public health: The toxic truth about sugar. Nature, 482(7383), 27–29. https://doi.org/10.1038/482027a
10. Monteiro, C. A., Cannon, G., Levy, R. B., et al. (2019). Ultra-processed foods: What they are and how to identify them. Public Health Nutrition, 22(5), 936–941. https://doi.org/10.1017/S1368980018003762
11. Malik, V. S., Popkin, B. M., Bray, G. A., Després, J.-P., Willett, W. C., & Hu, F. B. (2010). Sugar-sweetened beverages and risk of metabolic syndrome and type 2 diabetes: A meta-analysis. Diabetes Care, 33(11), 2477–2483. https://doi.org/10.2337/dc10-1079
12. Rippe, J. M., & Angelopoulos, T. J. (2016). Relationship between added sugars consumption and chronic disease risk factors: Current understanding. Nutrients, 8(11), 697. https://doi.org/10.3390/nu8110697
13. Stanhope, K. L. (2016). Sugar consumption, metabolic disease and obesity: The state of the controversy. Critical Reviews in Clinical Laboratory Sciences, 53(1), 52–67. https://doi.org/10.3109/10408363.2015.1084990
14. Te Morenga, L. A., Mallard, S., & Mann, J. (2013). Dietary sugars and body weight: Systematic review and meta-analyses of randomized controlled trials and cohort studies. BMJ, 346, e7492. https://doi.org/10.1136/bmj.e7492
15. World Health Organization (WHO). (2015). Guideline: Sugars intake for adults and children. Geneva: World Health Organization. Retrieved from https://www.who.int/publications/i/item/9789241549028